فاضلاب بر اساس مواد موجود در آن و با توجه به اینکه منشا تولید آن چیست، به گروه های مختلفی دسته بندی میشود. فاضلاب بر اساس منشا تولید به انواع فاضلاب شهری، صنعتی، کشاورزی و غیره تقسیم بندی می شود که هر کدام ویژگی هایی از نظر پارامترهای فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی دارند.
بعضی از این فاضلاب ها را میتوان بدون تصفیه به طبیعت بازگشت داد اما در برخی از این دسته بندی ها فاضلاب تولید شده برای محیط زیست خطرناک است و باید با فرآیند های تصفیه فاضلاب آن را تصفیه کرد.
در ادامه انواع فاضلاب ها و ویژگی های هر یک را بررسی خواهیم کرد.
انواع فاضلاب چیست؟
فاضلاب های تولید شده در بخش های شهری، مسکونی و صنعتی و غیره را می توان در گروه های مختلفی دسته بندی کرد. در یک دسته بندی کلی فاضلاب ها در گروه های زیر قرار می گیرند:
- فاضلاب بهداشتی یا انسانی: فاضلاب هایی که منشا تولید آنها انسان است و مواد شیمیایی به ندرت در آنها مشاهده می شود.
- فاضلاب صنعتی یا شیمیایی: فاضلاب تولید شده در واحدهای صنعتی، کارخانه ها و کارگاه ها که حاوی مقدار زیادی ترکیبات شیمیایی هستند.
هر یک از این فاضلاب ها خود دارای زیرمجموعه های متعددی هستند. به عنوان مثال، انواع فاضلاب بهداشتی شامل فاضلاب شهری، خانگی، سطحی و بیمارستانی است. انواع فاضلاب صنعتی نیز شامل فاضلاب تولید شده در صنایع مختلف از جمله نساجی، رنگرزی، پالایشگاه، پتروشیمی، کشتارگاه صنعتی، کارخانه های رب گوجه و کنسرو است.
بیشتر بخوانید: پکیج تصفیه فاضلاب
در حالت کلی انواع فاضلاب را می توان با توجه به منشا تولید و نوع آلاینده های موجود در آن در دسته های زیر قرار داد:
- فاضلاب شهری
- فاضلاب سطحی
- فاضلاب صنعتی
- فاضلاب کشاورزی
انواع فاضلاب شهری
فاضلاب شهری به تمام پساب ها و فاضلاب های تولید شده در منازل مسکونی، ساختمان های اداری، آموزشی، تفریحی، اقامتی در شهرها، فاضلاب کلینیک ها و واحدهای درمانی، مغازه ها، رستوران و فست فود و موارد مشابه گفته میشود. فاضلاب های شهری در چند سال اخیر با محدودیت هایی مواجه شده و برخی از آنها از قبیل فاضلاب بیمارستان، کارواش و رستوران امکان ورود به شبکه فاضلاب شهری را ندارند. بر همین اساس می توان این فاضلاب ها را در گروه های زیر قرار داد:
انواع فاضلاب خانگی
اصلی ترین فاضلاب تولید شده در مناطق شهری، در ساختمان های مسکونی، تجاری و اداری تولید می شود. منبع این فاضلاب ها سرویس های بهداشتی و حمام، اشپزخانه، شستشوی لباس و سطوح است. به همین دلیل مقدار مواد شیمیایی موجود در آنها بسیار کم و قابل چشم پوشی است. از انواع فاضلاب خانگی می توان به فاضلاب مجتمع مسکونی، خوابگاه، هتل و مراکز اقامتی، کمپ های کارگری و نظامی اشاره کرد.
نگرانی اصلی در این فاضلاب ها، بالا بودن مقدار مواد آلی و باکتری ها و عوامل بیماری زا است. برخی از ویژگی های این نوع فاضلاب عبارتند از:
- در اغلب مواقع این نوع فاضلاب حالت خنثی داشته و ممکن است کمی قلیایی باشد. البته با تجزیه مواد آلی توسط باکتری ها و واکنش های مختلف در فاضلاب گازهای اسیدی تولید شده و ph کاهش یافته و فاضلاب اسیدی می شود.
- این نوع فاضلاب بلافاصله بعد از تولید بوی خاصی نداشته و بیشتر شبیه به مواد شوینده است. با گذشت زمان و با توجه به شرایط نگهداری از فاضلاب بوی آن تغییر می کند. بدترین بو از فاضلاب های قرار گرفتن در شرایط بی هوازی تولید میشود چون در آنها گاز H2S وجود دارد.
- فاضلاب های خانگی از ذرات ریز معلق و آلاینده های محلول و غیرمحلول تشکیل شده است. در این فاضلاب بیشتر آب وجود دارد و ذرات معلق کم است.
- در فاضلاب های خانگی مواد شیمیایی و ترکیبات خطرناک صنعتی به ندرت وجود دارد و بیشتر آلاینده های آن باکتری ها، پاتوژن و ویروس و عوامل بیماری زا هستند. به همین دلیل با روش های بیولوژیکی می توان کیفیت آنها را بهبود داد و از پکیج تصفیه فاضلاب بهداشتی استفاده کرد.
فاضلاب رستوران و آشپزخانه ها
در چند سال اخیر محدودیت های بیشتری برای جلوگیری از ورود انواع فاضلاب به طبیعت اعمال شده است. به طوریکه استفاده از پکیج چربی گیر رستوران در این مشاغل گسترش یافته است. فاضلاب رستوران و آشپزخانه ها حاوی مقدار زیادی ذرات کلوئیدی و چربی و تکه های باقی مانده مواد غذایی است. علاوه براین، در این فاضلاب ها به مقدار زیاد دترجنت حاصل از مواد شوینده نیز وجود دارد.
رنگ این نوع فاضلاب در ابتدا قهوه ای روشن است و به مرور زمان به خاکستری تیره تغییر می کند. دلیل تغییر رنگ انواع فاضلاب رستوران و اشپزخانه واکنش های ایجاد شده میان مواد موجود در آنها است.
فاضلاب بیمارستانی
فاضلاب تولید شده در واحدهای درمانی از خطرناک ترین انواع فاضلاب تولید شده در شهرها هستند. این فاضلاب ها بر اساس نوع آلاینده های موجود در آنها به چند گروه دسته بندی می شوند. به طوریکه برخی از آنها امکان ورود به طبیعت را بدون تصفیه دارند. گروه دیگر بعد از بازرسی و تایید کارشناسان می توانند وارد طبیعت شوند و بدترین نوع آنها بدون تصفیه به هیچ عنوان نباید به طبیعت وارد شوند.
بدترین نوع فاضلاب بیمارستانی، فاضلاب تولید شده در بخش های رادیولوژی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و آزمایشگاه ها و خدمات پاتولوژی است. در این نوع فاضلاب مواد رادیواکتیو، باقی مانده مواد دارویی، باکتری و ویروس های خطرناک، الکل، استون، انواع حلال، جیوه و موارد مشابه وجود دارد. به همین دلیل ابتدا باید در پکیج تصفیه فاضلاب بیمارستان تصفیه شوند و سپس امکان ورود به طبیعت را پیدا می کنند.
برخی از واحدهای درمانی از قبیل مطب دندان پزشکی و مطب سایر پزشکان به سیستم فاضلاب شهری متصل هستند و ورود فاضلاب آنها خطر زیادی را به همراه ندارد.
فاضلاب سطحی
یکی از کم خطرترین انواع فاضلاب، پساب های جمع آوری شده از کانال های آب و جوی خیابان ها است. این فاضلاب ها بیشتر حاصل بارندگی و بارش باران و برف بوده و از شستشوی سطوح نیز بدست می آید. اصلی ترین آلاینده های موجود در فاضلاب های سطحی گل و لای، ذرات ریز شن و ماسه، شاخ و برگ و ذرات روغنی و مواد اسیدی موجود در باران شهرهای صنعتی و آلوده است. این فاضلاب ها نیاز به تصفیه نداشته و به صورت مستقیم وارد طبیعت می شوند.
انواع فاضلاب صنعتی
یکی از چالش های اصلی در اغلب جوامع، تصفیه فاضلاب صنعتی و پیچیده بودن روند حذف آلاینده های موجود در آنها است. مساله بسیار مهمی که درباره این نوع فاضلاب وجود دارد، تنوع بسیار زیاد آنها از نظر نوع مواد آلاینده است. چون در هر یک از صنایع و کارخانه ها با توجه به محصول تولیدی نوع خاصی از مواد شیمیایی را وارد فاضلاب می کنند.
در فاضلاب های صنعتی باکتری، ویروس و پاتوژن به ندرت وجود دارد و چالش اصلی ترکیبات شیمیایی، فلزات سنگین و ذرات کلوئیدی و روغنی هستند. برخی از انواع فاضلاب صنعتی شامل موارد زیر است:
فاضلاب صنایع پتروشیمی
در روند تولید محصولات مختلف در این صنایع مقدار زیادی گلیکول، استالدئید، اسید استیک، پروپیلن و متانول وارد فاضلاب می شود. علاوه براین، فلزات سنگین، ذرات پلاستیکی ریز و معلق و آمونیاک نیز به وفور در آن وجود دارد. به همین دلیل روش های انعقاد سازی در روند تصفیه این نوع فاضلاب کاربرد زیادی دارد. علاوه براین، روش های بیولوژیکی از قبیل تبادل یون و جذب سطحی در کنار فیلتراسیون غشایی نیز برای آنها اجرا می شود.
فاضلاب کارخانه کاغذسازی
فاضلاب صنعت کاغذسازی مصرف آب بسیار بالایی دارد و بخش اعظم آن به فاضلاب تبدیل می شود. در این نوع فاضلاب اسید کلریدریک، سولفید سدیم، اکسید کلسیم به مقدار زیاد وجود دارد که در روند سفید کردن خمیر کاغذ استفاد می شوند. از مهم ترین ویژگی های این فاضلاب می توان به COD بسیار بالا در محوده 8000 تا 22000 و BOD در محدوده 2500 تا 14000 اشاره کرد.
فاضلاب پالایشگاه نفت
یکی از خطرناک ترین انواع فاضلاب، در پالایشگاه های نفت تولید می شود. در این پساب ها مقدار زیادی ذرات کلوئیدی و روغنی و سولفید هیدروژن و نفت وجود دارد. به همین دلیل ورود آنها به طبیعت باعث آلودگی شدید محیط زیست و مرگ و میر آبزیان و سایر جانداران می شود. BOD در این نوع فاضلاب 100 تا 300 میلی گرم بر لیتر و TDS آنها 200 تا 400 میلی گرم بر لیتر است و طی چند مرحله تصفیه فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی بهبود پیدا می کنند.
فاضلاب کشاورزی
آب استفاده شده برای آبیاری مزارع با گذشت از بخش های مختلف زمین های کشاورزی با مقدار زیاد آفت کش، علف کش و کودهای شیمیایی آلوده می شود. ورود این فاضلاب ها بدون تصفیه به طبیعت باعث افزایش نیترات خاک و فرسوده شدن آن خواهد شد. علاوه براین، مواد آلاینده و شیمیایی موجود در آن نیز خطرات زیادی را برای آبزیان و سایر جانداران به همراه دارد.
انواع فاضلاب کشاورزی
فاضلاب کشاورزی را میتوان به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
1. فاضلاب مزارع و باغات
این نوع فاضلاب، حاوی مواد آلی، نیترات، فسفر، سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی است که از طریق آبیاری، بارندگی و روان‌آب از مزارع و باغات شسته شده و به محیط زیست منتقل میشود.
2. فاضلاب دامداری و طیور
این نوع فاضلاب، سرشار از مواد آلی، نیتروژن، فسفر، آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون‌ها و عوامل بیماری‌زا است که از فضولات حیوانی، شیردهی و شستشوی تجهیزات دامداری‌ها و مرغداری‌ها به وجود می‌آید.
تاثیرات فاضلاب کشاورزی
بی‌توجهی به مدیریت فاضلاب کشاورزی، می‌تواند پیامدهای ناگواری برای سلامت انسان و محیط زیست به دنبال داشته باشد. از جمله مهم‌ترین این تاثیرات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- آلودگی منابع آب: نفوذ فاضلاب کشاورزی به آب‌های زیرزمینی و سطحی، می‌تواند آنها را به شدت آلوده کرده و برای مصارف آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی غیرقابل استفاده کند.
- آلودگی خاک: تجمع مواد آلی و آلاینده‌ها در خاک، می‌تواند حاصلخیزی آن را کاهش داده و به مرور زمان آن را به زمینی غیرقابل کشت تبدیل کند.
- آلودگی محیط زیست: سموم دفع آفات، کودها و مواد شیمیایی موجود در فاضلاب کشاورزی، می‌توانند به تنوع زیستی موجود در خاک و آب آسیب برسانند و تعادل اکوسیستم‌ها را به هم بریزند.
- شیوع بیماری‌های عفونی: فاضلاب تصفیه نشده، محل مناسبی برای رشد و تکثیر میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا است. تماس انسان با این فاضلاب می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری‌های مختلفی از جمله وبا، تب حصبه و سالمونلوز شود.
جمع بندی
با توجه به منبع تولید فاضلاب و نوع مواد آلاینده موجود در آن می توان آنها را در گروه های مختلفی دسته بندی کرد. فاضلاب شهری، سطحی، صنعتی و کشاورزی گروه های کلی پساب ها هستند که هر یک زیرمجموعه های زیادی دارند. بعد از شناسایی نوع فاضلاب و مواد آلاینده موجود در آن، روش تصفیه انتخاب و در تصفیه خانه یا پکیج ها پیاده سازی می شود.
