یکی از رایج ترین مواد شیمیایی برای تصفیه آب، هیپوکلریت سدیم یا آب ژاول، به عنوان سفید کننده و ضد عفونی کننده می باشد. هیپوکلریت سدیم NaOCl دارای رنگ زرد و بوی بسیار زننده ای است. نه تنها در صنعت، بلکه در منازل نیز کاربرد بسیار زیادی دارد. از اصلی ترین موارد کاربرد آن در منزل می توان به از بین بردن لک روی پارچه و لباس و تمیز و ضد عفونی کردن سطوح اشاره کرد.
آب ژاول یا کلر مایع چیست؟
آب ژاول (هیپوکلریت سدیم) با فرمول مولکولی NaOCl نشان داده می شود. نام های دیگر این ماده شیمیایی، هیپوکلریت سدیم، کلر مایع و اکسید کلراید سدیم می باشد. این ماده یکی از قوی ترین مواد شیمیایی در زمینه ضد عفونی و سفید کنندگی می باشد. به طوری که هم در مصارف خانگی و هم در صنعت کاربرد زیادی دارد. این مواد دارای رنگ زرد روشن و بوی زننده می باشند.
از کلر مایع در تصفیه آب استخر، تصفیه آب آشامیدنی، تصفیه آب کارخانه آب معدنی، تصفیه فاضلاب، نساجی و غیره، استفاده می شود. هیپوکلریت سدیم به عنوان یک باز قوی دارای خاصیت خورندگی بسیار زیادی می باشد. در زمینه تصفیه آب و فاضلاب های صنعتی کاربرد بسیار زیادی داشته و به دلیل کاهش میزان سمی بودن آن نسبت به کلر برای ضدعفونی آب آشامیدنی نیز استفاده می شود.
استفاده از کلر مایع از گذشته تا به امروز
کلر مایع برای اولین بار توسط برتولت، دانشمند فرانسوی در ژاول پاریس تهیه شد. این ماده شیمیایی در ابتدا با ترکیب پتاسیم کربنات و کلر بدست آمد و به علت قیمت گران آن در سال های بعد با تغییراتی توسط سایر دانشمندان مواجه شد.
در حال حاضر این ماده ضد عفونی کننده با ترکیب کلر و هیدروکسید سدیم تهیه می شود که فرمول آن را آنتونی لابراک ارائه کرده است. با توجه به اینکه این محلول برای اولین بار در ژاول پاریس معرفی شد، به همین دلیل با نام آب ژاول (javel water) در تمام دنیا شناخته می شود.
با توجه به ویژگی ها و مشخصاتی که برای این ماده ضد عفونی کننده معرفی شد، کاربردهای بسیار زیادی در صنعت و همچنین مصارف خانگی دارد. از مهم ترین موارد کاربرد آب ژاول میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
کاربرد آب ژاول در تصفیه آب
استفاده از کلر مایع در تصفیه آب یکی از بهترین راهکارها برای نابود کردن آلودگی های موجود در آب است تا اصطلاحا آب ضدعفونی شود. برای ضدعفونی آب از روش های دیگری مانند تزریق کلر نیز استفاده می شود. اما به دلیل محدودیت های کلر، در چند سال اخیر آب ژاول بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. وجود باکتری، قارچ و میکروارگانیسم ها در آب یکی از تهدیدهای بزرگ برای سلامتی بدن انسان به حساب می آید. به همین علت است که پس از پشت سرگذاشتن تصفیه فیزیکی و تصفیه بیولوژیکی، بخشی از فرآیند تصفیه به کمک تزریق مواد شیمیایی صورت می گیرد.
کاربرد آب ژاول در تصفیه آب استخر
در بیشتر مواقع تصفیه و ضدعفونی آب استخر با کمک پکیج کلرزنی صورت می گیرد. به دلیل قابل انفجار بودن گاز کلر، در چند سال اخیر از آب ژاول استفاده می شود. ورود آب ژاول به درون استخر موجب حذف آلاینده های موجود در آب شده و به پوست نیز آسیب نمی زند.
نکته بسیار مهم در استفاده از کلر مایع برای ضدعفونی آب استخر، توجه به PH میباشد. لازم به ذکر است که آب ژاول تاثیر بسیار زیادی بر افزایش PH محیط دارد و بهتر است در تمام مراحل تصفیه و ضدعفونی مقدار PH اندازه گیری شود.
کاربرد آب ژاول در تصفیه فاضلاب
از دیگر کاربردهای بسیار گسترده آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم می توان به تصفیه فاضلاب صنعتی اشاره نمود. بر اساس استانداردهای اعلام شده از طرف سازمان بهداشت و محیط زیست، فاضلاب های صنعتی قبل از ورود به طبیعت باید به سطح مطلوبی از کیفیت برسند. به همین دلیل است که به روش های مختلف آلاینده های موجود در آنها حذف می گردد. علاوه بر استفاده از آشغالگیر دستی و مکانیکی برای حذف مواد معلق در پساب ها و همچنین روش های بیولوژیکی، نیاز است مواد آلی و سایر آلاینده های شیمیایی را با روش های دیگر حذف نمود. استفاده از کلر مایع در حذف آلاینده های فاضلاب یکی از راهکارهای مناسبی می باشد که در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد.
کاربرد آب ژاول در تصفیه فاضلاب باعث میشود تا سدیم هیپوکلریت با یون های سیانید موجود در فاضلاب واکنش برقرار کند و موجب اکسید شدن آنها گردد. در اثر این واکنش، سیانید به سیانات تبدیل می شود، که میزان سمی بودن آن کمتر از سیانید می باشد. لازم به ذکر است که کلر مایع برای ضدعفونی فاضلاب هایی مورد استفاده قرار می گیرد که سیانیدی می باشند. برای انجام واکنش بهتر و سریع تر آب ژاول با سیانید، لازم است به PH دقت شود، چون واکنش در شرایطی با PH بالاتر از 10 بهتر و سریع تر صورت میگیرد.
استفاده از آب ژاول چه مزایای دارد؟
به چند علت مهم کاربرد آب ژاول در تصفیه آب بیشتر از گاز کلر می باشد که عبارتند از:
- گاز کلر سمی بوده و وجود آن در آب آشامیدنی می تواند خطرات متعددی را ایجاد کند.
- باقی ماندن گاز کلر در آب استخر به سلامت پوست آسیب جدی وارد می کند.
- گاز کلر قابل اشتعال و انفجار می باشد، اما آب ژاول قابل انفجار نیست.
معایب استفاده از آب ژاول
علی رغم مزایای بسیار زیادی که آب ژاول نسبت به گاز کلر دارد، لازم است قبل از استفاده از آن با خطرات و معایب آن نیز آشنا شد. از مهم ترین محدودیت های موجود در کلر مایع یا آب ژاول می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تماس مستقیم با بخار هیپوکلریت سدیم منجر به سوزش و خارش شدید چشم می گردد.
- استفاده از کلر مایع در محیط های بسته منجر به تحریک سیستم تنفسی می گردد.
- کلر مایع سمی می باشد و خوردن آن منجر به اختلال در سیستم گوارشی و تنفسی می شود.
- در بسیاری از مواقع می تواند منجر به مرگ شود.
- استفاده از کلر مایع یا وایتکس در محیط های بسته موجب خفگی می شود.
- به شدت در ایجاد حساسیت های پوستی موثر می باشد.
آب ژاول همان وایتکس است؟
این سوال یکی از رایج ترین سوالاتی است که در این زمینه مطرح می شود. لازم به ذکر است که وایتکس (یا به انگلیسی Whitex) نام برند ایرانی تولید کننده آب ژاول می باشد که برای اولین بار این ماده ضد عفونی کننده و سفید کننده را در ایران تولید نمود. برای اولین بار رضا عطارچی تهرانی این ماده شیمیایی را با برند وایتکس تولید کرد و به همین علت است که این دو ماده متفاوت از هم در نظر گرفته می شوند.
ویژگی های آب ژاول
- PH یازده و غلظت هیپوکلریت سدیم حدود 5 درصد برای مصارف خانگی
- PH حدود 13 و غلظت هیپوکلریت سدیم 12 تا 15درصد برای مصارف صنعتی و دارای خاصیت خورندگی بسیار بالا
- رنگ زرد و بوی زننده
- یک باز قوی به حساب می آید و خاصیت خورندگی دارد.
- قدرت ضد عفونی کنندگی بسیار زیاد است به طوری که محلول های دارای غلظت 1.3 این ماده شیمیایی می توانند 20 میکروگرم آفلاتوکسین را از بین ببرند.
منبع: آبسازه absaze.com
